Izafet

Izafety

Tzw. konstrukcja izafetowa polega na połączeniu dwóch rzeczowników w jedną całość składniową i znaczeniową. W języku karaimskim takie połączenie rzeczowników może nastąpić na trzy sposoby. Przejmując terminologię z opisu innych języków turkijskich, poniżej przedstawiliśmy skrótowo tzw. Izafety I, II i III.

Izafet I

Pierwszy rodzaj Izafetu jest już dziś w języku zachodniokaraimskim bardzo rzadki. W Izafecie I oba rzeczowniki stoją w nominatiwie, pierwszy jest członem określającym, przydawką do członu drugiego, określanego, np. taš ḱoḿur ‘węgiel kamienny’, gdzie taš ‘kamień’ i ḱoḿur ‘węgiel’. Ten rodzaj Izafetu został
jednak niemal całkiem wyparty przez użycie przymiotników.

Izafet II

Ten rodzaj Izafetu składa się z dwóch, stojących obok siebie rzeczowników, spośród których pierwszy stoi w nominatiwie i jest przydawką do drugiego, a drugi jest zaopatrzony w sufiks posesywny 3. osoby liczby pojedynczej. W tym przypadku przydawka zwykle nadaje członowi określanemu jakąś ogólną cechę. Co ważne, nie określa ona jednak posiadacza. Izafet II ilustrują poniższe przykłady:

— ijik ii ‘język urzędowy’ ⟵ ijik ‘państwo’ + ii ‘jego język’, więc dosł. ‘język państwa’
— śoź ii ‘język potoczny’ ⟵ śoź ‘słowo’ + ii ‘jego język’, więc dosł. ‘język słowa’
— taš jołu ‘bruk’ ⟵ taš ‘kamień’ + jołu ‘jego droga’, więc dosł. ‘droga kamienia’
— üŕau üu ‘szkoła’ ⟵ üŕau ‘nauczanie’ + üu ‘jego dom’, więc dosł. ‘dom nauczania’

Izafet III
Trzeci rodzaj Izafetu różni się od drugiego przede wszystkim tym, że człon określający nie stoi w nominatiwie, ale w genetiwie. Człon określany jest jednak tak samo zaopatrzony w sufiks posesywny 3. osoby liczby pojedynczej. Pierwszym członem może być wyraz o pierwotnym znaczeniu przymiotnikowym, jednak w takiej sytuacji będzie odgrywał rolę rzeczownika.

Drugą różnicą, o której musimy wspomnieć, jest kolejność członów. Otóż pierwotnie, zgodnie ze składnią charakterystyczną dla języków turkijskich, człon określający, a więc rzeczownik w genetiwie, stał przed członem określanym, np. atanyn anasy ‘matka ojca’. Jednak z biegiem czasu przede wszystkim pod wpływem słowiańskim rozpowszechnił się szyk odwrócony, toteż w starszych tekstach, aż do XX wieku znajdziemy konstrukcje typu anasy atanyn ‘matka ojca’. W najnowszych opracowaniach dialektu północnego możemy spotkać się z ponownym odwróceniem tego szyku na wzór turkijski.

W przypadku tego typu połączeń rzeczowników, w odróżnieniu od Izafetu II, zwykle wyrażana jest konkretna cecha, najczęściej przynależność członu określanego, por. np.: karH. karaj śoźu ‘mowa Karaimów, mowa karaimska’ (Izafet II), karajnyn śoźu ‘mowa, słowa (konkretnego) Karaima’ (Izafet III).