POMYŚLNOŚĆ
Średni wynik 15%
Postęp: 12%
Samogłoski
W dialekcie północnym występuje 9 samogłosek, w tym 8 fonemów samogłoskowych a, e, i, y, o, ö, u, ü oraz jeden alofon samogłoski e: w nagłosie oraz w pozycji przed jego artykulacja jest zwężona do ė. Palatalne, labialne ö i ü wymawiane są podobnie jak w języku tureckim, a więc ich artykulacja jest zbliżona np. do niemieckiego ö, ü. U niektórych osób zamiast ü- słyszeć można u- albo ü-. Samogłoska e wymawiana jest nieco szerzej niż w języku polskim. Głoski a, i, y, u wymawiane są jak ich polskie odpowiedniki. Do nagłosu ograniczone jest użycie samogłosek ö i ü.
Spółgłoski
Dziś system spółgłoskowy dialektu północnego zawiera 22 fonemów spółgłoskowych oraz dalszych 18 alofonów kombinatorycznych powstałych w wyniku działania harmonii spółgłoskowej (są to spalatalizowane odpowiedniki niepalatalnych spółgłosek). Łącznie w dialekcie północnym odróżniamy 41 spółgłoski. Część z nich nie jest już jednak używana.
Brzmienie spółgłosek p, ṕ, b, , t, d, k, ḱ, g, ǵ, č, ǯ, f, v, , s, z, š, ž, χ, m, ḿ, n, ń, r, ŕ oraz jest identyczne jak brzmienie ich odpowiedników w języku polskim. Wymowę spółgłosek , , c´, s´ i z´ możemy porównać do, kolejno, ros. ‹ть›, ‹дь›, ‹ць›, ‹сь› i ‹зь›. Spółgłoska ʒ´ wymawiana jest podobnie do brus. ‹дзь›. Stopień palatalności spółgłosek alweopalatalnych i mieści się między stopniem zmiękczenia alweolarnych č i ǯ oraz palatalnych ć i . Spółgłoska płynna zębowa ł wymawiana jest jak ros. ‹л› lub pol. sceniczne i kresowe ł. Palatalne spółgłoski i ŕ wymawiane są jak ros. ‹ль› i ‹рь›. Dźwięczny spirant h przypomina dawną, dźwięczną wymowę h w języku polskim, czy ukr. ‹г›, a jego spalatalizowanym odpowiednikiem jest . Spółgłoski c, ʒ, c´ i ʒ´ nie pojawiają się w słownictwie rodzimym, ale tylko w zapożyczeniach słowiańskich i hebrajskich, i są bardzo rzadkie.
W wyniku połączenia określonych głosek w dialekcie północnym zachodzą następujące zmiany (nie wliczając zmian historycznych):
a) aj > ej: proces ten zachodzi pozycji, gdy segment aj zamyka sylabę (może zajść na granicy morfologicznej oraz w sufiksach), np.: ata ‘ojciec’ ⟶ atej ‘twój ojciec’, bar- ‘iść’ + -sa ‘sufiks trybu warunkowego’ + -j ‘końcówka osobowa’ ⟶ barsej ‘szedłbyś’; zmiana ta nie jest regularna;
b) w pozycji między samogłoskami często dochodzi do udźwięcznienia spółgłosek; chodzi o zmiany χ > h (najczęściej w otoczeniu welarnym); k > g (w otoczeniu welarnym), ḱ > ǵ (w otoczeniu palatalnym); p > b (w otoczeniu palatalnym i welarnym), np.: čyχ- ‘wychodzić’ ⟶ čyharmyn ‘wyjdę’, burak ‘burak’ ⟶ buragym ‘mój burak’, üŕak ‘serce’ ⟶ üŕaǵim ‘moje serce’, tap- ‘znajdywać’ ⟶ tabarmyn ‘znajdę’;
c) w pozycji po spółgłoskach wargowych b, p i v na końcu tematu dochodzi do częstej zmiany y > u w sufiksie, np. kap- ‘chwytać’ ⟶ kabun- ‘chwytać się’.