POMYŚLNOŚĆ
Średni wynik 15%
Postęp: 12%
Podstawowe wiadomości o języku karaimskim
Język karaimski należy do rodziny języków turkijskich. Wewnątrz tej grupy język karaimski przynależy do podgrupy języków kipczackich, wraz z takimi językami jak wymarłe już ormiańsko-kipczacki i krymczacki, wychodzący z użycia urumski oraz wciąż używane karaczajsko-bałkarski, kumycki, krymskotatarski, kazańskotatarski, baszkirski, kazachski, karakałpacki, nogajski i kirgiski. Z punktu widzenia morfologicznego i leksykalnego karaimski jest najbardziej zbliżony do języków krymskotatarskiego, ormiańsko-kipczackiego i krymczackiego, a także do języka średniowiecznego zabytku kipczackiego Codex Comanicus i języka średniowiecznych tzw. glosariuszy kipczacko-arabskich.
Język karaimski był i jest używany w odmianach dialektalnych — nie wykształciła się jedna ponaddialektalna norma. Możemy więc mówić o dialektach trockim (lub trocko-wileńskim, a więc połnocno-zachodnio-karaimskim), halickim (lub łucko-halickim, a więc południowo-zachodnio-karaimskim) oraz o krymskim (lub wschodnim), przy czym te dwa ostatnie, a w szczególności krymski, też nie były w przeszłości monolitami. Składały się one z idiomów w różnym stopniu różniących się od siebie. W przypadku dialektu łucko-halickiego przyczyną takiego stanu rzeczy było funkcjonowanie dwóch największych gmin w Haliczu i Łucku w obrębie różnych organizacji państwowych, a w przypadku dialektu krymskiego rozdrobnienie dialektalne było spowodowane złożonością mapy kulturowej i językowej Krymu, a przez to różnorodnością wpływów na ten dialekt. Silne wpływy tureckie i krymskotatarskie spowodowały, że dialekt ten w znacznym stopniu oddalił się od dialektu trockiego i łucko-halickiego, co dało podstawę stworzenia w klasyfikacji języków turkijskich podziału na dialekt zachodni i wschodni.
Język karaimski używany w gminach karaimskich na Litwie należy uznać za stosunkowo jednolity, choć lektura tekstów pokazuje pewne rozbieżności idiolektalne. Jednak nawet jeśli mogły w przeszłości występować pewne różnice leksykalne w użyciu tego języka w Trokach, Wilnie, Poniewieżu czy w innych gminach, to rozbieżności te były (lub są i dziś) na tyle mało istotne, że nie możemy wyróżnić poddialektów na tej podstawie.
Dialekty łucko-halicki oraz krymskokaraimski należy dziś już uznać za wymarłe. W językoznawstwie na różne sposoby interpretuje się pojęcie języka martwego; w naszym rozumieniu jest to język nieprzekazywany w sposób naturalny nowemu pokoleniu. Więc nawet jeśli dialekt łucko-halicki jest jeszcze w chwili obecnej znany kilku osobom z Halicza, z punktu widzenia wyżej wspomnianego kryterium język ten należy niestety uznać za martwy.
Poprzez religię w języku karaimskim możemy odnaleźć ślady silnego wpływu języka hebrajskiego, który oddziaływał przede wszystkim na leksykę i na składnię języka mówionego. Mocny był również wpływ języków arabskiego (na słownictwo) i perskiego (na słownictwo i składnię). Wpływ języków słowiańskich jest najmłodszy, ale i najsilniejszy: język polski, rosyjski czy ukraiński, w zależności od położenia geograficznego, w wielu gminach stopniowo wypierały karaimski z życia codziennego. Oddziaływały one prawie na wszystkie podsystemy języka — fonologię, morfologię, składnię, leksykę i stylistykę. Na Litwie do tego dochodzi jeszcze wpływ języka litewskiego.
Język karaimski jest językiem aglutynacyjnym, a więc takim, w którym poszczególne kategorie gramatyczne wyrażane są w przeważającej mierze sufiksami dołączanymi do tematu, a każdy sufiks, co ważniejsze, ma jedną przypisaną mu rolę gramatyczną czy derywacyjną. Kolejność sufiksów jest ściśle określona. Ogólna zasada kolejności sufiksów jest taka, że bezpośrednio po temacie dodaje się sufiksy słowotwórcze, a dopiero po nich gramatyczne, przy czym sufiksy gramatyczne mają również swoją ustaloną kolejność.
W języku karaimskim nie istnieje kategoria rodzaju gramatycznego. Rodzaj naturalny jest wyrażany leksykalnie, np. er ‘mąż; mężczyzna’, katyn ‘żona; kobieta’. Pod wpływem słowiańskim jednak wytworzyła się możliwość tworzenia rzeczowników odnoszących się do żeńskiego rodzaju naturalnego za pomocą sufiksów karT. -ka, -ča, ale ich produktywność jest ograniczona, np. dost ‘przyjaciel’ i dostča ‘przyjaciółka’. Warto zaznaczyć, że zjawisko to jest rzadkie w językach turkijskich.